In het land van de hete blokhutten
Gereedschappen, ervaring en passie: bouw van een rooksauna in Finland
Hoe bouw je eigenlijk een sauna? Nee, geen elektrische; we bedoelen is een traditionele rooksauna in een blokhut. Gezaagd, geschaafd en met volledige inzet van mens en machine stam op stam opgebouwd. Deze houdt langer dan een mensenleven, sommige gaan zelfs enkele honderden jaren mee. Maar wat is de succesformule voor de bouw van een duurzame rooksauna? We hebben drie broers ontmoet die er alles van weten: Johannes, Martti en Ilkka hebben zich met hun onderneming Hirsityö Heikkilä gespecialiseerd in de bouw van sauna's. Wij mochten het team bij een project begeleiden, natuurlijk in het thuisland van de sauna: Finland.
Als Johannes van aanpakken spreekt, dan bedoelt hij dat ook zo: want bij de bouw van een rooksauna komt nogal wat kijken. Dat begint al bij de bezorging van het hout waar de blokhut voor het grootste deel uit bestaat. Eerst worden traditioneel de passende stammen geveld, van schors ontdaan en uiteindelijk - na voldoende opslagtijd van meer dan een jaar - geselecteerd en met de heftruck verladen. Als houtsoort worden esp en grenen gebruikt. "Het hout moet echt droog en van de hoogste kwaliteit zijn", legt Johannes ons uit, die de onderneming in 2009 samen met zijn broers Martti en Ilkka van hun vader Heikki overgenomen heeft. "Anders is het op de lange duur niet bestand tegen de belastingen en de weersomstandigheden. Het hout is uitsluitend afkomstig uit lokale bosbouw in een cirkel van 60 kilometer."
"Een plaats waar je helemaal tot jezelf kunt komen"
Vanaf de houtzagerij gaat de rit naar de vestiging van de onderneming in Karstula, dat ongeveer 200 kilometer van de hoofdstad Helsinki verwijderd is. Het landschap wordt gedomineerd door bossen. Onderweg naar de productieplaats is er wat tijd om meer te weten te komen over de saunacultuur in Finland. "De sauna is een heilige plaats voor ons Finnen. Het leven na de dood, de geboorte, het reinigen en de bescherming van het lichaam tegen ziektes - dat staat allemaal in verbinding met de sauna", vertelt Johannes. "Als onze voorouders vroeger in de sauna gingen om van ziektes te genezen, werden bomen gebruikt die bij onweer omgewaaid waren. Tegenwoordig is de sauna een plaats waar de ontspanning voorop staat. Het is een compleet lichamelijke ervaring. Maar daarvoor moeten de omstandigheden in orde zijn: een stabiele constructie, een goede ventilatie en natuurlijk moet de sauna zelf een mooie plek zijn waar je helemaal tot jezelf kunt komen."
"De sauna is een heilige plaats voor ons Finnen. Het leven na de dood, de geboorte, het reinigen en de bescherming van het lichaam tegen ziektes - dat staat allemaal in verbinding met de sauna"
Johannes, saunabouwer en mede-eigenaar van Hirsityö Heikkilä
Traditioneel minimalisme
Blokhutten uit hout hebben de eigenschap om vochtigheid op te slaan en weer af te geven. "Deze traditionele bouwwijze heeft al duizenden jaren zijn nut bewezen. Alle wanden bestaan uit een en hetzelfde materiaal: hout. Deze constructie past ook bij onze Finse saunacultuur; die staat bekend om haar minimalisme", zegt Ilkka. De verbinding van de individuele balken gebeurt met een klassieke zwaluwstaartinkeping. "Dat heeft twee voordelen: optisch is de verbinding decoratief en ze is gelijktijdig zeer duurzaam, stevig en stabiel. In iets gewijzigde vorm worden de zwaluwstaartinkeping wereldwijd in meubels toegepast." De bouwwijze is gelijktijdig economisch en ecologisch zinvol. "Een sauna bestaat nagenoeg volledig uit hout dat wij lokaal aanschaffen. Natuurlijk gebruiken wij ook enkele moderne elektrische gereedschappen; zonder deze helpers zouden we niet in hetzelfde tempo en rendabel kunnen produceren. Vooral door accumachines met krachtige accu's zijn we duidelijk flexibeler dan vroeger."
Teamwork plus ervaring
"De bouw van een rooksauna is teamwork, omdat het voor een groot deel handwerk is. Iedere medewerker heeft bij ons zijn rol en uiteindelijk past alles in elkaar. Per jaar bouwen wij vijf tot tien sauna's", vertelt Johannes trots. Dan gaat hij samen met zijn broer Ilkka aan het werk: eerst worden de balken met een motorzaag op lengte en breedte pas gezaagd. Daarbij worden ook inkepingen in de balken gezaagd, zodat deze later zonder speling in elkaar gepast kunnen worden. Bij het toekijken wordt al duidelijk: het nauwkeurig op maat zagen vereist ervaring en tact. Tegelijkertijd wordt met een schraper schors van de houten planken verwijderd en met een schaaf bewerkt voordat ze later als zitbank dienen. Vervolgens worden ze met de ROTEX, de roterende excentrische schuurmachine van Festool, geschuurd. "Op zitbanken zijn splinters ongewenst, daarom werken we hier natuurlijk bijzonder grondig", zegt Johannes lachend en met een knipoog.
Een eiland, geen stroom - wat nu?
Aan het eind van de dag moet er nog een bouwplaats worden bezocht waar later de sauna komt te staan. Ter plaatse moeten nog enkele voorbereidingen voor de installatie getroffen worden. De stroom voor machines en verlichting krijgt het team uit het Festool SYS-PowerStation, dat hij ons trots toont. "Deze keer hebben we geluk. Veel sauna's die we bouwen staan op eilanden. Daar is meestal geen stroomvoorziening, en tot dusver waren we op benzinegeneratoren aangewezen. Die zijn nogal omvangrijk en lawaaierig en storen de wilde dieren hier buiten in de natuur. Het SYS-PowerStation was daarom een van de belangrijkste aanschaffingen voor ons dit jaar", zegt Johannes, die parallel de balk met de schaaf HL 850 bewerkt. Daarna staat het laatste programmapunt voor deze week op het schema: de terugreis en een gang naar de rooksauna. Het hout hiervoor vellen beiden eenvoudigweg in het sparrenbos voor de eigen huisdeur. We nemen afscheid van de sympathieke saunabouwers. Marianne roept ons lachend vanuit de cabine van het bosbouwvoertuig toe: "Kijk, zo ziet de vrije avond er op zijn Fins uit!"
Opmerking van de redactie: dit artikel werd door onze collega's van Festool Finland geheel ter plaatse opgesteld. Er werden geen vliegkilometers afgelegd en daarmee verbonden CO2-emissies veroorzaakt.
